Körle Yatan Şaşı Kalkar Konulu Kompozisyon Örneği

Körle Yatan Şaşı Kalkar: Birey, Çevre ve Kişilik Üzerine bir İnceleme

İnsanoğlu, doğası gereği sosyal bir varlıktır. Bu gerçeklik, bireyin yalnızca biyolojik ya da psikolojik bir yapı olmadığını, aynı zamanda içinde yaşadığı toplumun normları, değerleri ve davranış kalıplarıyla şekillenen sosyo-kültürel bir varlık olduğunu ortaya koyar. Kişilik, tek başına bireysel tercihlerle değil; büyük ölçüde çevre faktörleriyle, içinde bulunulan toplulukla ve hatta gündelik hayatın görünmez etkileriyle oluşur. İşte bu noktada Türkçemizin köklü ve anlam yüklü atasözlerinden biri olan “Körle yatan şaşı kalkar”, derin anlam katmanlarıyla bize bireyin çevresiyle kurduğu etkileşimin nasıl bir dönüştürücü güce sahip olduğunu anlatır.

Bu atasözü, sadece bireyin bozulmaya açık yönlerini değil, aynı zamanda toplumsal yapının ve çevresel etkilerin birey üzerindeki yoğun baskılayıcı veya dönüştürücü rolünü de gözler önüne serer. Bu yazıda, söz konusu atasözünün anlamı, sosyolojik, psikolojik ve ahlaki boyutlarıyla ele alınacak; bireyin kişiliğinin çevreyle ilişkisi içerisinde nasıl şekillendiği analiz edilecektir.

Atasözünün Anlamsal Derinliği

“Körle yatan şaşı kalkar” atasözü, ilk bakışta oldukça basit bir gözlem sunar: Eğer bir birey kötü alışkanlıkları olan, toplumun genel değer yargılarına ters düşen kişilerle birlikte zaman geçirirse, zamanla kendisi de onlara benzer. Bu basit anlatım, aslında çok katmanlı bir gerçeğin özüdür. Buradaki “kör”, yalnızca fiziksel bir kusuru değil; ahlaki, düşünsel veya davranışsal sapmaları sembolize eder. “Şaşı kalkmak” ise bireyin başlangıçta sahip olmadığı bir davranışı, bir sapmayı edinmesi anlamında mecazi bir anlatımdır.

Bu yönüyle atasözü, ahlaki çürüme, değer erozyonu ve bireysel yozlaşma gibi olgulara dikkat çeker. Ancak bu sadece olumsuzlukla sınırlı değildir; aynı zamanda şu mesajı da verir: İnsan, bulunduğu çevreyle şekillenir; dolayısıyla çevre iyi olursa birey de iyiye evrilir. Yani bu atasözünün dolaylı biçimde pozitif bir anlamı da mevcuttur: İyiyle yatan, erdemli kalkar.

Çevrenin Birey Üzerindeki Psikolojik Etkisi

Psikoloji bilimi, bireyin davranışlarını şekillendiren unsurların başında çevresel etmenlerin geldiğini ortaya koyar. Özellikle Sosyal Öğrenme Teorisi, bireylerin başkalarının davranışlarını model alma yoluyla öğrendiğini savunur. Albert Bandura’nın ortaya koyduğu bu teoriye göre, çocuklar ve hatta yetişkinler, çevrelerindeki insanların davranışlarını gözlemleyerek, bu davranışları taklit ederler.

Bu bağlamda “körle yatan şaşı kalkar” atasözü, tam da sosyal öğrenme teorisinin halk kültüründeki karşılığı gibidir. Örneğin, dürüstlüğü ilke edinmiş bir birey, sürekli olarak yalan söyleyen, aldatıcı davranışlar sergileyen kişilerle aynı ortamda bulunuyorsa, zamanla bu davranışlara karşı olan duyarlılığı zayıflar. Başlangıçta sadece tepki gösterirken, zamanla bu davranışları içselleştirme riskiyle karşı karşıya kalır.

Duygusal bağlar da bu süreçte önemli rol oynar. Özellikle ergenlik ve gençlik döneminde bireyin kimliğini oluşturma sürecinde arkadaş çevresi belirleyici olabilir. Birey, ait olma ve kabul edilme ihtiyacıyla grup normlarına boyun eğebilir. Bu durum, çoğu zaman yanlış örnek alınan kişilerle birlikte olunmasını ve sonunda bireyin kişilik bütünlüğünü yitirmesini beraberinde getirir.

Sosyolojik Açıdan Birey-Çevre İlişkisi

Sosyoloji, bireyi toplumdan ayrı düşünemez. Toplumsal yapılar, normlar, değer sistemleri bireyin hem düşünce hem davranış kalıplarını şekillendirir. Fransız sosyolog Émile Durkheim’a göre toplum, birey üzerinde dışsal ve zorlayıcı bir güçtür. Yani birey ne kadar özgür olduğunu düşünse de aslında toplumun yönlendirdiği bir patikada yürür.

Bu bağlamda, bireyin içinde bulunduğu sosyo-kültürel çevre, onun davranışlarını doğrudan etkiler. Eğer bu çevre yozlaşmışsa, birey de bu yozlaşmadan kaçınamayabilir. Kötü alışkanlıkların sıradanlaştığı, saygı, sevgi ve merhamet gibi duyguların ikinci plana atıldığı bir ortamda bireyin ahlaki bütünlüğünü koruması büyük bir direnç gerektirir.

Nitekim günümüz şehir hayatında sıkça rastlanan ahlaki relativizm, bireyin her türlü davranışı meşrulaştırmasını kolaylaştırır. Kötü davranışlara karşı duyarsızlaşma ve hatta onları rasyonalize etme süreci başlar. Bu da atasözünün özünü destekler: Kötülük sıradanlaştığında, iyi insanlar bile bir süre sonra kötülüğü “norm” olarak kabul eder.

Ahlaki ve Felsefi Değerlendirme

Ahlak felsefesi açısından bakıldığında, “körle yatan şaşı kalkar” ifadesi, ahlaki özerklik ile ahlaki determinizm arasındaki tartışmayı da gündeme getirir. Yani birey tamamen özgür müdür? Yoksa çevresel koşullar tarafından mı belirlenir?

Burada önemli olan bireyin içsel değer sisteminin gücüdür. Eğer birey güçlü bir ahlaki temele sahipse, çevresel olumsuzluklara karşı direnç gösterebilir. Ancak ne kadar güçlü olursa olsun, uzun süreli kötü etkiler bireyin ahlaki dengesini sarsabilir. Bu durum, ahlaki dejenerasyonun sinsi ve aşamalı bir şekilde gerçekleştiğini gösterir.

İslam ahlak anlayışında da kişinin kötü kimselerle birlikte bulunmaktan kaçınması gerektiği vurgulanır. Hadislerde, kötü kimselerle arkadaşlık yapmanın kalbi kararttığı, insanı hakikatten uzaklaştırdığı sıkça dile getirilir. Bu dini öğreti de atasözünün hikmetle yoğrulmuş bir gerçeği ifade ettiğini destekler.

Günümüzde Atasözünün Güncelliği ve Önemi

Modern dünyada birey, artık sadece fiziksel çevresinin değil; aynı zamanda dijital çevrenin de etkisi altındadır. Sosyal medya platformlarında geçirilen uzun saatler, bireyin değerlerini şekillendirmekte, tüketim alışkanlıklarından tutun da ideolojik eğilimlerine kadar birçok konuda dönüştürücü bir işlev görmektedir.

Bu noktada “körle yatan şaşı kalkar” atasözü, dijital sosyalleşmenin de birey üzerindeki etkilerine ışık tutar. İnternetteki toksik gruplar, sahte kimliklerle kurulan yüzeysel ilişkiler, bireyin ahlaki pusulasını şaşırtabilir. Bu nedenle sadece fiziksel çevreye değil, dijital çevreye karşı da dikkatli olmak gerekir.

Bireysel Farkındalık ve Direnç Geliştirme

Tüm bu olumsuzluklara rağmen bireyin yapabileceği çok şey vardır. En başta gelen, kendini tanımak ve içsel değerlerini inşa etmektir. Çünkü ancak sağlam bir kişilik yapısına sahip birey, olumsuz çevre etkilerine karşı koyabilir.

Ayrıca bireyin kendi çevresini seçme özgürlüğü de vardır. Kimlerle zaman geçirileceği, hangi ortamlarda bulunulacağı, hangi alışkanlıkların edinileceği büyük ölçüde bireyin iradesine bağlıdır. Bu özgürlük, aynı zamanda bir sorumluluk da getirir: Kendisini kötüye sürükleyecek ilişkilerden uzak durmak ve iyi insanlarla birlikte olarak iyiliği çoğaltmak.

“Körle yatan şaşı kalkar” atasözü, sadece bir gözlem değil; bir uyarıdır, bir yönlendirmedir. Bu atasözü, bireyin çevresiyle kurduğu ilişkinin niteliğinin, onun yaşam kalitesini ve hatta karakterini belirleyebileceğini hatırlatır. Psikolojik, sosyolojik ve ahlaki düzlemde birçok gerçeği içinde barındırır. Her birey, içinde bulunduğu çevrenin etkisi altındadır. Ancak bu etkiyi olumluya çevirmek, farkındalık ve irade ile mümkündür.

Hayat, kimlerle birlikte yürüdüğümüz bir yoldur. Yol arkadaşlarımızın yönü, zamanla bizim yönümüz haline gelir. Bu nedenle iyi insanlarla olmak, sadece huzur değil; aynı zamanda kişilik gelişimi açısından da elzemdir.

Körle Yatan Şaşı Kalkar Kompozisyonu ile İlgili Sorular ve Cevaplar

1.) “Körle yatan şaşı kalkar” atasözünün anlamı nedir?
Bu atasözü, kötü huyları olan kişilerle çok zaman geçiren bireylerin zamanla onların olumsuz özelliklerini edinip değişebileceğini ifade eder.
2.) Bu atasözünün psikolojik açıdan açıklaması nedir?
Psikolojiye göre birey, çevresindekilerin davranışlarını gözlemleyerek öğrenir. Bu durum, olumsuz davranışların da zamanla içselleştirilmesine neden olabilir.
3.) Günümüzde dijital ortamlar bu atasözünü nasıl etkiler?
Sosyal medya gibi dijital çevreler de bireyin davranışlarını etkiler. Toksik dijital ortamlarda zaman geçiren bireyler, negatif davranış modellerine alışabilir.
4.) Bu atasözü yalnızca olumsuz etkilere mi dikkat çeker?
Hayır, dolaylı olarak pozitif etkilere de işaret eder. İyi insanlarla zaman geçiren bireyler, olumlu davranışları benimseyebilir.
5.) Birey kötü çevreden nasıl korunabilir?
Birey, kendini tanımalı, güçlü bir değer sistemi geliştirmeli ve bilinçli seçimlerle çevresini olumlu kişilerden oluşturmalıdır.